İktisadi İşletme Nasıl Kurulur | Vakıf ve Dernek İşletmesi

Tüzüklerinde yer alan amaçlarını gerçekleştirmek üzere dernekler gelir elde etmek durumundadır. Gelir elde etmek için birçok dernek iktisadi işletme kurar. Dernek iktisadi işletmesi kurmak için ilk önce tüzükte ticari faaliyet yapılacağına dair madde bulunması gerekir. Ticari faaliyet yürütecek olan derneklerin, bilanço usulüne göre defter tutması ve iktisadi işletmesi kurumlar vergisi mükellefi olması gerekecektir. Dernek iktisadi işletmesi nasıl kurulur diyen sivil toplum gönüllüleri için bu makalede tüm detayları aktaracağız.

Dernekte, öncelikle ‘amaçlarını gerçekleştirmek için iktisadi işletme kurabilir’ maddesi yer almıyor ise, olağanüstü genel kurul toplantısı yaparak tüzükte değişikliğe gidilmelidir. Derneğin ticari faaliyet yapabileceğine yönelik tüzükte madde var ise, iktisadi işletme kurmak için yönetim kurulu olarak karar almalısınız. Karar alma işlemi sonrasında bulunduğunuz il ticaret odasına kaydınızı gerçekleştirebilirsiniz.

İktisadi İşletme Kuruluşu

Derneklerin bir sefere mahsus organizasyon geliri için iktisadi işletme kurması gerekmez. Örneğin; yardım gecesi düzenleyerek, dernek gecesi için konser bileti satma ya da kermes ürünleri satma gibi tek seferlik etkinlikler, ticari faaliyet olarak değerlendirilmez. Ancak, gelir getirme amaçlı olarak düzenlenen etkinlikler, sürekli hale gelir ise, dernek iktisadi işletmesi kurulması gerekir.

Dernekler, etkinliklerden ziyade sürekli olarak faaliyet gösterecek işletme kurarak, bu şekilde gelir elde etmeyi tercih eder. Örnek olarak; hayvanları koruma derneğinin kedi maması üretmesi ya da bir köy derneğinin düğün salonu açması gibi örnekler verilebilir. Şimdi, dernek iktisadi işletmesi kuruluşu aşamalarına geçelim.

Not: Bütün iktisadi işletme kurulum süreçlerini mutlaka alanında tecrübeli dernek danışmanlık şirketi ile birlikte yürütün. ÖNEM DANIŞMANLIK HİZMETLERİ olarak, sivil toplum gönüllülerinin bütün dernek yönetim süreçlerinde tecrübeli kadromuzla yanlarında yer almaktayız.

Yönetim Kurulu Kararı 

Derneğin iktisadi işletme kurabileceğine dair tüzükte bir madde varsa, yönetim kurulu tarafından karar alınır. Alınacak kararda, işletmenin açık adresi, unvanı, temsilcileri ve temsilcilerin uyrukları ile ev adresleri, işletme konusu, temsilin şekli, işletmenin konusu ve detayları açık bir şekilde belirtilmelidir. Alınan kararlar noterden onaylatılır.

Dernek İktisadi İşletmesi Ticari Sicil Kaydı

Dernek iktisadi işletmesi kurmak isteyen dernekler, karar alındıktan sonra yetkili müdür ya da yönetici olarak atanan kişiler tarafından MERSİS kaydı yaptırılır. Tescil kaydı için sanayi ve ticaret odasına gidilirken aşağıdaki belgeleri de mutlaka yanında götürmeniz gerekir.

• Dernek tüzüğü noter onaylı aslı
• Kaymakamlık, Valilik veya Sivil Toplum İl Müdürlüğünden alınacak, derneğin kuruluşunu ve faaliyette olduğunu gösteren belge
• Noterde, yönetim kurulunun aldığı karar tasdik edilecek.
• İktisadi işletme açılış kararını veren yönetim kurulu üyesi veya üyelerinin görev sürelerinin dolmadığını veya bitmeye yakın olmadığını belirten, noterden onaylı ve son seçime ait genel kurul kararı.
• İşletmeyi temsil ve yetkiye sahip kişilerin noterden onaylı imza beyannameleri, ikamet adresini belirtir belge ve nüfus cüzdanı fotokopisi
• Oda kaydı için beyanname,
• Dernek iktisadi işletmesinin potansiyel vergi numarasını gösterir, vergi dairesi görüntüleme belgesi
• İktisadi işletmeden sorumlu olacak olan yetkili ya da müdürün fotoğrafları

Bazı ticari sicil müdürlükleri, sizlerden ekstra evrak talebinde bulunabilir veya evrak sayıları artırabilir. Bütün bu evraklar teslim edildikten sonra ticari sicil müdürlüğü, işletmenin bağlı olduğu vergi dairesine tüzel kişilik açılış işlemini 15 gün içerisinde bildirir. Dernek işletme yetkilisinin başlangıç esnasında vergi dairesine herhangi bir şekilde açılış bildirme veya açılış evrakı verme yükümlülüğü yoktur. Burada ticari sicil müdürlüğü, tüzel kişilik açılış işlemini vergi dairesine bildirmek ile yükümlüdür. Oda kayıt belgesi alındıktan sonra dernek muhasebesi alanında uzman olan bir şirket ile anlaşıp NACE kodunda yer bulan faaliyetlere yönelik vergi mükellefiyetini başlatabilirsiniz.

Belediye Ruhsatı Alınması

Dernek lokali açarken, mülki idare amirliğinin izni alınsa bile belediye sınırları içinde yapı kullanım izni belgesini de almanız gerekir. Dernekler tarafından kurulan iktisadi işletme ise, kurumlar vergisine tabi olan ve ticari faaliyet yürüten her işletme gibi belediyeden ruhsat almak durumundadır.

Bir dernek olarak düğün salonu kurabilir, tiyatro faaliyetlerinde bulunabilir ya da plaj yeri işletebilirsiniz. Belediyeden verilecek olan ruhsatsa, tamamen güvenli bir şekilde ticari faaliyet yürütme amaçlıdır.

İktisadi İşletme Muhasebesi

İktisadi işletmeler, sermaye ve kooperatif şirketi dışında kalan, sınai, zirai veya ticari alanda ürün ve hizmet sunan, üyeleri tarafından kâr paylaşım amacının güdülmediği, dernek amaçlarını sağlamaya yönelik gelir getirici faaliyetlerde bulunan ve kurumlar vergisine tabi olan vakıf ya da dernek işletmeleridir.

Dernek işletmeleri her ticaret yapan işletmenin bağlı olduğu kanunlar gibi ayrıca medeni kanun ve dernekler kanununa da bağlıdır. Bu sebeple hem dernekler kanunu hem işletme hem de dernekler yönetmeliği alanında uzman bir şirket ile çalışmanız gerekir. ÖNEM DANIŞMANLIK HİZMETLERİ olarak dernek muhasebesi gibi birçok dernek yönetim sürecinde uzman kadromuz ile yanınızda yer almaktayız.

Dernekler işletme hesabına göre hesap tutabiliyor iken, bilanço hesabına göre de defter tutmalıdır. İktisadi işletmelerden elde edilecek olan kâr payları, işletme hesabı defterini tutan derneğe direk olarak gelir yazılabilir. Ancak dernekler isteğe bağlı olarak bilanço hesabına göre de defter tutabilirler.

İktisadi işletme, tacir sıfatı kazanmaz. Tacir sıfatı, bir işletme zarar ettiği durumda mahkeme kararıyla iflas edip borçlarını ödemekten feragat edebileceği anlamına gelir. Bundan dolayı tacir sıfatı derneğe verilir. Eğer dernek iktisadi işletmesi borcunu ödeyemeyecek duruma gelirse, bu durumda dernek sorumlu tutulur. Alacakların tahsilinde ise dernek yönetimi muhatap alınır.

İktisadi İşletme Vergileri ve Ödemesi Gereken Ücretler

• Her ay ödenmesi zorunlu olan Katma Değer Vergisi
• Beyannamelere ait olan damga vergisi
• Geçici Vergi (3 ayda 1)
• Stopaj Ödemeleri
• Muhtasar Vergi (3 ayda 1)
• Kurumlar Vergisi (Yılda 1 kere)
• Yıllık Defter Tasdik Ücreti
• Aylık Muhasebe Ücreti vb.

Dernek Lokali İktisadi İşletme Sayılması

Dernek lokali, üyelerin sosyal faaliyetlerine dönük ihtiyaçlarını karşılamak amacı ile, mülki idari amiri izni ile açılan tesislerdir. Daha önceden mahkemeye konu olmuş olsa da dernek lokalinin işletme sayılıp sayılmayacağı konusunda hüküm bellidir.

Dernek lokali, maliyetlerini karşılamak için dahi olsa üyelerinden herhangi bir bedel almamak şartı ile iktisadi işletme olmadan faaliyet gösterebilir. Ancak, masraflarını çıkarmak için olsa bile, para alması ya da toplaması, sürekli faaliyet gösteren işletme statüsüne sokacağı için, bu durum işletmeyi iktisadi işletme yapmaktadır.

Hizmet ve mal satışı sadece üyelere yapılmış olsa dahi kurumlar mükellefiyeti doğacaktır.

Derneklere sadece misafir olanların kabul edilebileceği, üye olmayanların derneğe giremeyeceği ise ticari işletme vasfını kazanmaması için getirilmiş olan bir zorunluluktur.

İktisadi İşletme Kar Dağıtılması

Derneklerin, ticari faaliyette bulunması sonucu iktisadi işletme kar eder ise, bu kâr payından vergi kesintileri düşülerek, derneğin gelir hesabına istenilen oranlarda aktarım yapılabilir. Yönetim kurulu üyelerine ise herhangi bir kâr aktarımı söz konusu değildir.  Derneğe gelecek bu kâr payıysa bağış ya da yardım olarak kabul edilemez.

Derneğe aktarılacak kâr payı, yönetim kurulu kararı ile belirlenir. İsteğe bağlı olarak kâr payının bir kısmı yedek akçe ya da yatırım payı olarak iktisadi işletme hesabında tutulabilir.

Dernek İktisadi İşletmesine Sermaye Aktarımı

Bu işlem iki farklı şekilde yapılabilir. Ya düzenli olarak sermaye artışı yapılabilir ya da iktisadi işletmeye dernek yönetim kurulu tarafından alınan karar ile borç verilir. Yönetim kurulu tarafından alınacak kararda sermayenin hangi işlerde kullanılacağını ve sermaye aktarımını ne şekilde yapacağınızı yazmalısınız.

İktisadi İşletmeden Hizmet ya da Ürün Alınması

Derneğin, kendisine ait olan bir iktisadi işletmeden ürün, hizmet ya da mal alması mümkündür. Fiyatlar, piyasa koşullarına göre rekabetçiyse, kanunen herhangi bir engel bulunmaz. Örneğin; kedi maması üreten bir sokak hayvanlarını koruma derneğinin, kendi iktisadi işletmesinden ürün alması yasal bir durumdur. Bu durumun istisnaları tabi ki mevcuttur.

Eğer alınan ürün ya da hizmette piyasa koşullarına göre aşırı derecede fiyat farkı varsa, transfer fiyatlandırması olan vergilendirme türü uygulanmaktadır. Bir nevi buna dernekler tarafından gerçekleştirilen örtülü kazanç dağıtımı adı verilir. Örtülü kazanç dağıtımına ilişkin esaslar Maliye Bakanlığı tarafından kanun kapsamında belirlenmiştir. Hem iktisadi işletme hem de dernek tarafından, aykırılık olmaması adına bedel ve fiyat ispat edici bütün evrakların saklanması gerekir.

İktisadi İşletme Dikkat Edilmesi Gerekenler

İktisadi işletmeye verdikleri uzmanlık hizmetinin karşılığında, dernek yönetim kurulu üyelerinin ücret almaları mümkündür. Alacakları ücret tutarıysa, arizi kazancın sınırını geçemez. Yani devamlılık arzı olmayan hizmetlerde 2021 yılı için 43.000 TL’yi geçmeyecek şekilde ücret alabilirler.

Dernek iktisadi işletmeleri, normal işletmelerin bağlı olduğu bütün kurumlar tarafından denetlenebilir. Ayrıca denetim esaslarında, yönetmelik kuralları ve dernek kanununa da tabidirler.

Dernekler, limited şirket, anonim şirket, ya da kooperatif kuramaz. Ancak bunlara ortak olarak, kâr payı alabilir. Sorumlulukları ise sermayede bulunan kâr payları kadardır.

İşletme içinden hizmet ve mal üretiminin bir bedelle satılıyor olması gerekir. Bir bedel karşılığında satılan hizmet ve ürünün olmasıyla, kar edilmese bile iktisadi işletme vasfı kazanılır.

Dernekler, yönetim kurulu veya genel kurul kararı ile işletmeye sorumlu, yetkili ya da müdür ataması yapar. Sorumlu temsilciler, ticaret unvanı adı altında ilzam ve temsil yetkisine sahip olurlar.

Diğer ticari işletmeler gibi derneklere ait olan işletmeler de kurumlar vergisi kanunlarına tabidir. İşletmelerin defterleri bilanço usulüne göre tutulur. Vergilendirme ile en büyük amaç, normal ticaret yapan kişiler ile dernek işletmeleri arasında haksız rekabet oluşmasının önüne geçmektir.

İktisadi İşletmenin Kapatılması ve Tasfiyesi

Dernek yönetim kurulundan alınacak kapanış kararı sonrasında tasfiye usulü ile iktisadi işletmeler kapatılabilir. Yönetim kurulundan alınacak karar ticari sicil müdürlüğüne tescil ettirilir. Aşamanın sonrasında bir yıllık iktisadi işletmenin kapatılmasına yönelik olarak tasfiye süreci başlatılır. Tasfiye kararı alındıktan sonra Ticaret Sicil Gazetesinde birer hafta ara ile 3 kez iktisadi işletme tasfiyesinin yapılacağı yayınlanır.

1 yıllık süre esnasında işletmenin borçları ödenerek, alacakları tahsil edilir. Ödenmesi gereken vergi borçları ile diğer kurumlara olan borçlar kapatılır. Bütün bu süreç bittikten sonra iktisadi işletmenin tasfiyesine yönelik karar alınır. Karar sonrasında vergi dairesine gidilir ve kapatma işlemleri gerçekleştirilir.

Bütün borç ve tahsilat işlemleri yapıldıktan sonra iktisadi işletmede kalan para, derneğe gelir olarak aktarılabilir. Tasfiye aşamasında gelir getirici demirbaşların satılması gibi ticari faaliyetler yürütülebilir.

‘Dernek iktisadi işletmesi nasıl kurulur’  başlıklı makalenin sonuna geldik. Bütün bu işlemleri ve makalede bulunmayan detayları ezberlemeniz, hatasız bir şekilde ilerlemenizi sağlamaz. Mutlaka sadece dernek yönetimi ve dernek muhasebesi alanında uzman bir danışmanlık şirketi ile çalışmalısınız.